سولفات مس که به نام کاتکبود یا زاج کبود نیز شناخته میشود، ترکیبی شیمیایی است که از عنصر مس و یون سولفات (SO4) تشکیل میشود. این ماده آبیرنگ و گاهی هم بیرنگ یکی از ترکیبات مهم در صنایع مختلف است. در صنعت کشاورزی کاربرد اصلی این ماده شیمیایی بهعنوان مکمل در کودهای کشاورزی است. گیاهان نیاز شدیدی به مس دارند که این کود آن را تأمین میکند. همچنین این ماده شیمیایی بهعنوان یک ماده پوششدهی استفاده میشود. این پوشش از زنگزدگی و خوردگی فلزهایی چون آهن و فولاد جلوگیری میکند. همچنین از این ماده بهعنوان کاتالیزور در صنعت رنگرزی استفاده میشود که باعث تثبیت رنگ میشود. در ادامه توضیحات بیشتری در این خصوص خواهید خواند.
برای خرید این ماده شیمیایی بایستی به این موضوع توجه داشت که این ماده در آبپوشیهای مختلف یافت میشود و با درجههای متفاوت آبپوشیدگی خود دستهبندی میشود. این ماده میتواند از ۱ الی ۵ مولکول آب را در ساختار خود بگنجاند. خواص CuSO4 و CuSO4.5H2O بیآب به میزان قابلتوجهی با یکدیگر متفاوت است. طبقهبندی درجات این ماده به شرح زیر است:
این نوع از این ماده شیمیایی بهعنوان مس سولفات بیآب بهطور طبیعی قابلدسترس در طبیعت است. این نوع در طبیعت بهصورت نوعی کانی کلوکسیانیت (Chalococyanite) بر پایه مس CuSO4 یافت میشود. بهمنظور دستیابی به فرم نمک بدون آب میبایست نوع ۵ آبه آن را تا دمای ۱۵۰ درجه سانتیگراد حرارت داد. سپس طی گرمای داده شده در ساختار ترکیب تغییراتی ایجاد میشود. این ماده شیمیایی به رنگ سفید است که معمولاً حاوی مقدار ۸۱/۳۹ درصد مس و ۹۱/۶۰ درصد سولفات است. سولفات مس بهصورت پودری نیز یافت میشود و جرم مولکولی آن در حدود ۶۰۹/۱۵۹ گرم بر مول اندازهگیری شده است. از طرف دیگر چگالی این ماده معادل ۶۰/۳ گرم بر سانتیمتر مکعب است.
این نوع از این ماده شیمیایی بهعنوان رایجترین فرم این ترکیب شیمیایی با فرمول شیمیایی CuSO4(H2O)5 موجود است. این دسته از ماده مذکور حاصل ترکیبی از سولفوریک اسید و کوپر اسید است. ماده حاصل واکنش بین این دو ماده کریستالهای بزرگ و آبیرنگی درخشان و روشن است. این فرمول حاوی ۵ مولکول آب در ساختمان مولکولی خود است که به آن زاج آبی نیز گفته میشود. این ماده شیمیایی حاوی ۴۷/۲۵ درصد مس و ۴۷/۳۸ درصد دیگر از سولفات تشکیل شده است. همچنین این ماده بهسادگی در هوا شوره زده و محلول در متانول و گلیسرول است. از طرف دیگر قابلیت انحلال در آب را دارد و از مواد جاذب رطوبت به شمار میرود.
این ماده شیمیایی با توجه به موارد کاربرد آن در صنایع مختلف فروش خوبی دارد. این موارد در زیر تشریح شده است.
این ماده در آبکاری با مس کاربرد دارد. الکترولیت اسیدی که بر پایه این ماده قرار دارد تنها برای مساندود کردن مستقیم سرب، مس و نیکل مناسب است. محلول کاتکبود در آبکاری اشیا فلزی استفاده فراوانی دارد. در این روش از مس موجود در محلول کمک گرفته میشود. مس در مقابل آب و محلولهای نمکدار و اسیدهایی که اکسیدکننده نیستند مقاومت نشان میدهد. در فرایند الکترولیز مس موجود در کاتد با کمک یک جریان الکتریکی به فلز موردنظر در آند انتقال مییابد.
در صنایع غذایی نیز جهت مهار فساد مواد غذایی سولفات مس مورداستفاده قرار میگیرد. بدین منظور این ماده به همراه کرومات سدیم و آرسنیک اسید به کار میرود. در دامداری و طیور نیز کاتکبود بهعنوان یک مکمل غذایی مورداستفاده قرار میگیرد. این ترکیب به بهبود رشد و سلامت حیوانات کمک میکند و در مقابل برخی بیماریها مؤثر است.
در صنایع رنگ و جلادهندهها، این ماده بهعنوان رنگدانه حضور دارد. این ماده شیمیایی بهعنوان تثبیتکننده در رنگرزی منسوجات و بهعنوان ماده تبدیلکننده پوست به چرم در صنایع دباغی نیز کاربرد دارد. کاربردهای مهم این ماده شیمیایی در صنایع رنگآمیزی و تزئینی شامل رنگآمیزی شیشه، رنگآمیزی سیمان، رنگآمیزی گچ، رنگآمیزی ظروف سرامیکی، تغییر رنگ فلزات، بهعنوانمثال تیرهکردن روی یا رنگآمیزی آلومینیوم، معرف در تهیه مواد رنگرزی، کاتالیزور یا ماده اولیه برای تهیه کاتالیزورهای مس، بهعنوانمثال تهیه فنل از ترکیبات دیاگو یا تهیه رنگهای فتالوسیانینريال، رنگرزی چرم و رنگرزی منسوجات میشود.
در این صنعت بهمنظور ایجاد مقاومت در برابر آب، این ماده را بهعنوان ماده افزودنی به بتن استفاده مینمایند.
کشاورزان برای مبارزه با قارچها از ترکیباتی استفاده مینمایند که کاتکبود بهعنوان حد واسط در آنها به کار میرود. این ماده شیمیایی همچنین در تولید قارچکشهای ورقهای مانند مخلوط بوردیکس استفاده میشود. برخی از قارچها توانایی سازگاری با سطح بالای یونهای مس دارند. این ماده بهعنوان یک جلبککش و علفکش به کار میرود. علاوه بر این بهعنوان کود به میزان کمی استفاده میگردد. نیمی از فروش این ماده شیمیایی در دنیا در صنعت کشاورزی صورت میگیرد.
بهعنوان ماده افزودنی در انواع مختلف چسبها از سولفات مس استفاده میشود. مورداستفاده این ماده شیمیایی بهعنوان ماده نگهدارنده در کازئین و سایر چسبهاست. همچنین بهعنوان ماده افزودنی برای خمیر و چسب کتاب بهعنوان حشرهکش و ماده افزودنی به چسبهای حیوانی و سیلیکات برای مقاومسازی ساختمان در برابر آب استفاده میشود.
ازآنجاییکه با سنجش میزان هموگلوبین خون کمخونی افراد تشخیص داده میشود، در همین راستا از کاتکبود کمک گرفته میشود. خون در داخل محلول کاتکبود ریخته میشود. خون حاوی هموگلوبین کافی به دلیل تراکم آن، در زمان کمتر از ۱۵ ثانیه، تهنشین میشود درحالیکه خونی که تهنشین نمیشود و یا رسوب آن با تأخیر انجام میگیرد مقدار ناچیزی هموگلوبین دارد. این ماده بهعنوان یک مکمل غذایی در داروها و مکملهای ویتامینی استفاده میشود. یکی از عناصر معدنی ضروری برای سلامت انسانها مس است که در عملکرد تشکیل بافتهای مختلف و بهبود جذب آهن در بدن نقش دارد. برخی از بیماریهای نادر مانند بیماری ویلسون که با انباشت مس زیاد در بافتهای بدن همراه است، نیاز به درمان با کاتکبود دارند.
این ماده شیمیایی همچنین خواص ضدمیکروبی دارد. این ویژگی بهخصوص در محافظت و درمان برخی از عفونتهای چشمی مفید است. همچنین، محلولهای کاتکبود ممکن است در درمان عفونتهای پوستی و سوختگیها مورداستفاده قرار گیرند. این ماده ممکن است بهعنوان یک ماده ضدالتهابی در تراپیهایی مورداستفاده قرار گیرد که التهاب بافتها نقش اساسی دارد. این خصوصیت بهویژه در درمان برخی از مشکلات مفصلی مفید است. این ماده همچنین در تحقیقات بیماریهای عصبی مانند آلزایمر موردمطالعه و آزمایش قرار میگیرد و تحقیقات در خصوص اثرات احتمالی مس بر عملکرد مغز و سیستم عصبی ادامه دارد.
قیمت سولفات مس در بازار بسته به نوع مصرف آن تعیین میگردد. عوامل مؤثر در قیمت این ماده شیمیایی را میتوان به ترتیب زیر تفکیک نمود:
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.